W tym roku mija dokładnie 800 lat, kiedy urodził się Kazimierz Konradowicz – władca INOWROCŁAWIA, któremu miasto w swojej długiej historii najwięcej zawdzięcza.
Był drugim synem księcia Konrada Mazowieckiego i ruskiej księżniczki Agafii – córki księcia wołyńskiego Świtosława III. Wcześnie i starannie był przygotowywany przez swego ojca do działalności politycznej. W 1231 roku otrzymał pod swoje rządy dzielnicę kujawską, obierając na swoją siedzibę Inowrocław. Miasto pod jego panowaniem rozpoczęło swój dynamiczny rozwój, spychając w cień Kruszwicę – legendarną stolicę Polski. W 1238 roku Kazimierz lokował Inowrocław na prawie magdeburskim, tym samym otrzymał on prawa miejskie 4 lata wcześniej od Wrocławia, 15 lat – od Poznania i 19 lat – od Krakowa.
To od czasów księcia Kazimierza – zwanego kujawskim – Inowrocław stał się pięknym miastem i zarazem okazałą warownią. Książę Kazimierz wybudował nowe centrum na terenie dzisiejszego śródmieścia, z dala od starego miasta położonego obok romańskiego kościoła NMP (Ruina). W Inowrocławiu postawił swą rezydencję – zamek książęcy (przy dzisiejszej ul. 6 Stycznia). Miasto w tamtym czasie stało się głównym ośrodkiem politycznym i gospodarczym. W XIII wieku było stolicą samodzielnego księstwa kujawskiego, a w drugiej połowie tego wieku siedzibą wojewodów inowrocławskich. Inowrocław spełniał tę rolę aż do 1772 roku (I rozbiór Polski), czyli 5 wieków Bydgoszcz należała do województwa inowrocławskiego.
Wracając do lokacji miasta, trzeba powiedzieć, że rynek wówczas miał formę kwadratu o bokach długości140 metrów, a jego wschodnia ściana kończyła się na dzisiejszej ulicy Kościuszki. Był to w tamtym czasie największy rynek w Polsce. W okresie rządów Kazimierza kujawskiego i trochę późniejszym (panowanie Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego) powstało w mieście wiele okazałych budowli. W części południowo – wschodniej wznosił się kościół parafialny Św. Mikołaja, w części północno – zachodniej stał nowy zamek książęcy, a tuż obok klasztor Franciszkanów. W późniejszym czasie w centrum rynku zbudowana została piękna 32-metrowa Wieża Ratuszowa. Ważną i prestiżową rolę odegrał klasztor Franciszkanów w Inowrocławiu, który ufundowany został przez księcia kujawskiego Kazimierza w latach 1237-1238. Zakon Braci Mniejszych był zakonem żebraczym utrzymującym się głównie z jałmużny. W roku 1235 książę Kazimierz udał się do Wrocławia, aby zawrzeć przymierze z Henrykiem Pobożnym przeciwko księciu pomorskiemu Świętopełkowi. Efektem tej wizyty był ślub Kazimierza z Konstancją, córką Henryka Pobożnego. Podczas pobytu w stolicy Śląska książę poznał członków świeżo założonego zgromadzenia żebraczego zakonu franciszkanów. Za namową swej żony Konstancji oraz teścia Henryka Pobożnego sprowadził Kazimierz franciszkanów wrocławskich do Inowrocławia. Książę przewidywał dla nich pracę misyjną w pogańskich Prusach oraz że będą rozszerzać jego wpływy wśród ludności. Franciszkanie otrzymali ziemię pod swój przyszły kościół i klasztor naprzeciw zamku książęcego, tuż przy bramie bydgoskiej. W Inowrocławiu zakon posiadał około 1,5 ha ziemi, a na jego dobra składały się: klasztor, kościół, pomieszczenia gospodarcze oraz ogród.
Klasztor Franciszkanów w Inowrocławiu był trzecim co do wielkości budynkiem zakonników w Polsce, po Wrocławiu i Krakowie. Usytuowany był w północno-wschodniej części miasta, którą dziś zajmuje plac Klasztorny. Spełniał w tamtych czasach ważną rolę polityczną. W 1243 roku w klasztorze zawarty został układ mistrza pruskiego Henryka Widy, księcia kujawskiego Kazimierza i książąt pomorskich Sambora i Racibora wymierzony przeciwko księciu pomorskiemu Świętopełkowi. W 1311 roku biskup włocławski Gerward podpisał układ z książętami inowrocławskimi – Przemysławem i Kazimierzem. Także część obrad sądu papieskiego w sporze Polski z Krzyżakami o Pomorze Gdańskie w 1320 roku odbyła się w klasztorze Franciszkanów.
Największym problemem dla nowego władcy Kujaw Kazimierza Konradowicza była rosnąca w siłę potęga zakonu krzyżackiego, który na nieszczęście dla kilku wieków historii naszego kraju, w 1226 roku ściągnął do Polski jego ojciec Konrad Mazowiecki. Celem Krzyżaków miało być nawracanie pogan na terenach Prus, szybko jednak okazało się, że z obrońców stali się najeźdźcami.
Kazimierz kujawski często walczył z zakonem krzyżackim, ale też często sprzymierzał się z nim przeciwko wspólnym wrogom. Był inteligentnym i sprytnym władcą, ale też gwałtownikiem, a nawet awanturnikiem. Walczył ze wszystkimi: z braćmi, synami, rycerstwem, biskupem włocławskim. W 1239 roku zostaje władcą wielkopolskiego Lądu, a w 1242 zajmuje Wyszogród (obecny Fordon). W wyniku sprytnych intryg i podbojów wobec swych braci Siemowita i Bolesława, w 1247 roku, korzystając z zaskoczenia, odebrał Siemowitowi księstwo sieradzko – łęczyckie. W 1248 roku pozbawił go odziedziczonej po Bolesławie ziemi dobrzyńskiej. W latach 50. XIII wieku Kazimierz za aprobatą papieża próbuje nawracać na wiarę ludy bałtyckie – Jaćwingów i Galindów.
Szczyt jego panowania przypada na lata 1248 – 1261, kiedy jego księstwo zajmuje duże obszary kraju. Pod panowaniem Kazimierza kujawskiego obok Kujaw są także Dobrzyń, Ląd, Łęczyca, Sieradz, Wyszogród. Jest wówczas jednym z najpotężniejszych władców ziem polskich.
W końcowych latach swego życia stracił zdobyczne ziemie, co jednak nie pomniejsza jego roli sprawnego władcy. Książę Kazimierz kujawski zmarł 14 grudnia 1267 roku i został pochowany w katedrze włocławskiej. Był trzykrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była bliżej nieznana Jadwiga. Małżeństwo pozostało bezdzietne. Drugą żoną księcia była Konstancja – córka księcia śląskiego Henryka Pobożnego, z którą doczekał się 2 synów – Leszka Czarnego i Siemomysła. Trzecie małżeństwo zawarł Kazimierz z księżniczką opolską Eufrozyną. Z tego związku miał trzech synów: Władysława Łokietka, Kazimierz II i Siemowita oraz córkę Eufemię – żonę księcia halickiego.
Książę Kazimierz kujawski był założycielem linii Piastów kujawskich. To z niej pochodzili władcy Polski piastowskiej – Leszek Czarny, Władysław Łokietek oraz Kazimierz Wielki. Zarówno Leszek Czarny jak i Władysław Łokietek urodzili się na zamku książęcym w Inowrocławiu. Czas rządów Kazimierza kujawskiego miał duże znaczenie dla rozwoju i pozycji miasta i całego księstwa. To za jego panowania Inowrocław stał się nowoczesnym grodem, służąc za przykład dla innych ośrodków, nie tylko Kujaw. W wyniku jego dalekowzrocznej polityki doszło do zawarcia kompromisu, dzięki któremu Piastowie kujawscy byli jednymi z największych władców w historii Polski, jednocząc ziemię pod wspólną koroną.
Książę Kazimierz kujawski był najwybitniejszym władcą w dziejach Inowrocławia. Jako miasto i jego mieszkańcy powinniśmy podkreślić rolę, jaką odegrał w naszych dziejach poprzez ufundowanie mu pomnika oraz przedsięwzięcie inicjatyw popularyzujących jego imię…
Bronisław Majewski
